Foto: contramare.net
Na novoj, velikoj izložbi posvećenoj umjetnosti Žan-Mišel Baskijata (1960–1988) lako je naći odgovor na pitanje šta razdvaja umjetnost od umjetnika. Naime, u kritičarskim referencama je potvrđeno da je ono što identifikuje Baskijata kao jednog od vodećih američkih umjetnika hrabrost i snaga za ličnu transformaciju. Poslije njegove njujorške retrospektivne izložbe u Vitni muzeju 1992, mnogobrojnih postavki i studijskih tekstova, ovom kanadskom retrospektivom je vjerovatno okončana neprijatna sumnja da li legendarni tragični umjetnik fascinira zbog onoga što je napravio ili time zbog čega je prestao da stvara. Možda je prihvatljivije rešenje po kome djeluje da je fascinacija podijeljena na jednake djelove između njegove umjetnosti i života. Ovom realnijem tonu vrednovanja jednog opusa doprinose i filmovi posvećeni Baskijatu: Šnabelov umjetnički (1996) i dokumentarni film „Dijete koje zrači” (The Radiant Child, 2010). Ključne riječi u Baskijatovoj karijeri mogu biti – brzo, mnogo i rano.
Dobar početak velike karijere vezuje se i za njujoršku scenu i izložbu „New wave” (1981), na kojoj se Baskijat, do tada crtač grafita pod pseudonimom Samo, izdvojio ekspresijom u kojoj je specifičnost umjetnosti grafita ulica Menhetna i Bruklina bila esencijalna inspiracija. Markantne su činjenice da je za manje od decenije Baskijat ostvario zavidnu produkciju (oko 1.000 slika i preko 2.000 crteža), da je izlagao u Americi, Evropi, Japanu, da njegovi radovi i dalje izazivaju veliku pažnju, koja se može mjeriti i rekordnim cijenama na aukcijama.
Koncept izložbe u Torontu i novo čitanje ove umjetnosti povjeren je Diteru Bukhartu, kustosu iz Beča. U univerzumu mogućnosti, on je kod Baskijata prepoznao intenzitet blizak Munkovom, koji se, po njegovom mišljenju, teško može naći negdje drugde. Mada bez formalnog umjetničkog obrazovanja, Baskijat je dobro poznavao umjetnost i njenu istoriju: od ranog djetinjstva bio je posjetilac njujorških muzeja, imao je i člansku kartu muzeja u Bruklinu od šeste godine.
Postavka u Galeriji Ontarija – 85 slika i crteža iz muzeja i privatnih kolekcija – grupisana je u problemske cjeline – „Ulica”, „Heroji”, „Identitet”, „Poistovjećivanje”, „Dualiteti”, „Uzimanje uzorka i škrabanje” – koje kroz remek-djela i manje poznate slike i crteže osvjetljavaju Baskijatovu kompleksnu stvaralačku pojavu i kontroverze vezane za njegov život i porijeklo, estetiku i etiku. Ovaj slikar je bio duboko povezan sa socijalno-političkom realnošću Njujorka osamdesetih godina i u tom polju se mogu tražiti njegove preokupacije, inspiracije, uticaji i stvaralački karakter. Njegov snažan vizuelni jezik u motivima, simbolima i riječima beskompromisno se usredsređuje na fenomene rasne diskriminacije, klasne razlike, socijalnu hipokriziju, istoriju Afroamerikanaca… Stvarao je u godinama kada je poslije konceptualne umjetnosti bio aktuelan neoekspresionizam i renesansa slikarstva, što je bilo blisko njegovoj energiji, brzini, sugestivnim autobiografskim narativima.
Da bi se bolje razumjela Baskijatova umjetnost, treba imati uvid i u njegovu ljubav prema muzici, koja je davala ton njegovom stvaralačkom ambijentu. Kao tinejdžer svirao je u svom bendu „Grej”. U slikama i crtežima je tokom godina jednostavno i lako koristio različite jezike (bio je multilingvalan) i ekspresije, pokazivao afinitet za džez, bluz i operu, Ravela i Hendriksa. Pored muzike, on ostvaruje dijalog i sa uličnom umjetnošću, sportom, stripom i ostalim kulturnim fenomenima tematizujući i stilizujući različiteporuke kroz svoje poetičke i kritičke fraze i zapise. Baskijat sarađuje sa muzičarima, filmadžijama, vizuelnim umetnicima, što je ovom postavkom istaknuto slikom koju je realizovao sa Kitom Heringom, i slikama sa Vorholom i plakatom za njihovu zajedničku njujoršku izložbu, koju je kritika negativno ocijenila. Povezujući kulturne simbole i Baskijatovangažovani stav, pored njegove slike „Sad je vrijeme” iz 1985, koja je i naslov izložbe pozajmljen od istoimene kompozicije Čarlija Parkera, postavku prati i refren„ Sad je vreme i ja imam san” iz čuvenog govora Martina Lutera Kinga iz 1963.godine.
U centru Baskijatove umjetnosti je ljudska figura, a njeno značenje može se naći između znakova, simbola, termina, fraza ili riječi. Njegove slike, crteži, kolaži i objekti realizovani su različitim metodama i materijalima, podloge su vrata, prozori, kutije, zidovi, platno, papir.
Panteon njegovih zvezda kojima je u svojim slikama napravio omaž, čuveni su afroamerički atletičari i muzičari. „Crnci su protagonisti najvećeg broja mojih slika. Nisam vidio mnogo slika sa crnim ljudima na njima”, jedan je od Baskijatovih zapisa na zidu izložbe koji jasno izražava njegovu preokupaciju i sopstvenim porijeklom. U prilogu njegovih ideja piše: „Ja ne mislim o umjetnosti kad radim, ja pokušavam da mislim o životu”, „Vjerovali ili ne, ja zapravo umijem da crtam” ili „Što više slikam, to više volim sve”. Postavka je dinamizirana naizmjeničnim platnima velikih formata i triptisima sa crtežima i kolažima, a tri autoportreta ilustruju ironično-sarkastični ton, brzu i intenzivnu egzistenciju.
Umjetnička i lična legenda i harizma, koje i danas prate Baskijata, često su kontraproduktivne, a pobunjenički imidž tinejdžerskog doba zbunio je neke kritičare koji pitaju šta je napravilo Baskijata tako velikim umjetnikom. I organizatori izložbe u Torontu pitaju šta Baskijat nama znači danas i kako njegov glas zvuči u multikulturalnom kontekstu Kanade. Odgovor daju sama djela i postavka: mit njegove slave je realan, a snažne, svježe i paradigmatične vizije Žan-Mišela Baskijata pokreću nas i danas. Jer pitanja koja postavlja u svojim djelima i dalje su aktuelna.
Izvor: Ljiljana Ćinkul politika.rs
