Foto: Stiv Vinter
Topao je zimski dan u Južnoj Kaliforniji i autobusi krcati turistima pristižu na plato koji nadvisuje Beverli Hils i Zapadni Holivud. I dok im vodiči pokazuju zgrade filmskih studija i vile poznatih zvezda, Džef Sikič, biolog iz Nacionalnog planinskog rekreativnog područja Santa Monika, usmerava moj pogled ka uzanom pojasu šume u daljini. Prije nekih desetak mjeseci jedan mladi mužjak pume uputio se sa planina Santa Monika tom tankom zelenom trakom pravo u veliku ljudsku košnicu. Pošto je nekako prešao preko dva vrlo prometna auto-puta, uključujući i holivudski auto-put sa deset traka, smestio se u parku Grifit, čija se brdašca uzdižu odmah iza nas i koji je poznat širom svijeta po velikom natpisu HOLIVUD.
Prateći signal sa radio-ogrlice na životinji, Sikič me vodi uz padinu poznatog brda. Utvrđuje tačno mjesto gdje se mačka trenutno nalazi, a zatim krećemo da provjerimo mjesta gdje se zadržavala da bi jela. Otkrivamo ostatke dva jelena odvučenih u gustišžbunja. Ostaci trećeg leže u jednoj jaruzi, odmah pored ošišanog travnjaka groblja gdje jeleni često pasu. Usput nailazimo na mnogo ljudi koji šetaju pse, posmatraju ptice, pješače, trče, voze bicikle ili jašu konje, kao i mnoštvo оnih koji su došli na sahranu. Kad bi samo znali da se ovuda šunja nevidljiva ali potencijalno smrtonosna zvijer, ne bi sigurno bili ovako bezbrižni.
„U planinama Santa Monika ima mesta za svega deset do petnaest puma”, kaže Sikič. „Prosječna teritorija jednog odraslog mužjaka tamo iznosi oko 500 kvadratnih kilometara. Ali pošto odrasli, jači mužjaci čuvaju svoju teritoriju, ovaj mladi mužjak je morao da ode i pronađe sopstveni dom. Park Grifit zauzima manje od 18 kvadratnih kilometara, ali izgleda da naš momak uspijeva da ovde nađe sve što mu je potrebno za opstanak.”
Zamislite samo: krupni mesožder koji mora da ubija da bi jeo zadovoljava svoje potrebe za hranom usred jednog od najprometnijih djelova Los Anđelesa, a pritom se uspješnije skriva čak i od zviijezda koje bježe od paparaca. Kako to uspijeva? Tako što se kreće gotovo nečujno, uglavnom u sumrak ili noću, držeći se stalno debelog zaklona. On strogo pazi da sačuva svoju privatnost u metropoli koja upravo važi za najveću pozornicu slave.
Sa arealom koji se proteže od južne Argentine i Čilea pa sve do oboda Jukona u Kanadi Puma concolor, poznata još i kao kuguar, najšire je rasprostranjenog sisara zapadne hemisfere, ali i jednog od onih koji se najmanje viđaju. U Sjevernoj Americi je poznata i pod nazivom planinski lav mada je zapravo daleko bliža gepardu i ostalim manjim mačkama nego afričkom lavu i drugim velikim mačkama. Podjednako naseljava i vlažne tropske nizije, kao i planinske vrhove. U Sjevernoj Americi pume naseljavaju uglavnom planinske predjele jer im je to bilo poslednje pribežište od doseljenika i njihovih pušaka, zamki i otrova, kao i vladinih programa za istrebljenje velikih zveri.
Nekada su kuguari naseljavali 48 saveznih država, od istočne do zapadne obale, ali već početkom XX vijeka bilo ih je još samo u nepristupačnim predjelima Stjenovitih planina, pacifičke obale i jugozapada. (Izuzetak je jedino podvrsta zvana panter sa Floride, koja se još uvek održava u prostranim močvarama ove države.) Najzad su zapadne države ukinule nagrade za odstrel kuguara, koje su se isplaćivale još koliko 1960-ih godina. A 1972. godine saveznim zakonom je zabranjena i upotreba otrova protiv grabljivaca na državnom zemljištu. Pume su počele sve češće da se tretiraju kao lovna divljač sa zakonski regulisanom lovnom sezonom. I po prvi put posle 300 godina njihov broj je počeo da raste. Tako je započeo povratak velikog mesoždera, čiji oporavak ima daleko širi pristup i veće posledice nego li izvikani i mnogo kontroverzniji povratak medveda grizlija i vukova.
Posljednjih 40 godina pume su počele sve više da se šire po zapadu Sjedinjenih Država. Prodrle su i na istok, u Veliku ravnicu, oformivši nove populacije u Misuri Brejksu u Montani, Sjevernoj i Južnoj Dakoti, i od nedavno i u zapadnoj Nebraski. Prema sve većem broju potvrđenih izvještaja – više od 200 od 1990. godine – kuguari zalaze u gotovo sve države na Srednjem zapadu, kao i u kanadske provincije na sjeveru. Kao i u slučaju mačke iz parka Grifit, ovi putnici su najčešće mladi mužjaci koji traže nove teritorije. Samo manji dio ostane, dok ostali nastavljaju dalje, vjerovatno u potrazi za ženkom, ili postanu žrtve nervoznih farmera, lokalnih policajaca, krivolovaca ili saobraćaja. Najsmeliji od ovih istraživača nastradao je 2011. godine kad ga je udario jedan džip na izlazu sa auto-puta u Milfordu, u Konektikatu, o čemu su pisale i novine. Na osnovu genetskih testova ustanovljeno je da je ova životinja došla iz Crnih brda u Južnoj Dakoti, prevalivši više od 3.220 kilometara, čime je postavila rekord u dužini putovanja jedne četvoronožne životinje na sjevernoameričkom kontinentu.
Ministarstvo lova i ribolova Sjedinjenih Država bilo je upravo proglasilo da je istočna podvrsta pume izumrla kad je u Milfordu nastradao onaj mužjak iz Južne Dakote. Dvije godine kasnije u pošumljenom predgrađu, samo blok dalje od mjesta gde je onaj kuguar nastradao, stanovnik Gari Đanoti mi je rekao kako je nedavno otjerao jednog drugog kuguara sa svoje stražnje verande.
„Ovde imamo brojnu populaciju jelena, kao i divljih ćurana, kunića i rakuna”, kaže Đanoti. „Stalno viđam tragove pume.” Uključio je mobilni telefon i pokazao mi slike otisaka krupnih mačjih šapa u snijegu. „Sigurno postoji stalna populacija puma u Konektikatu”, uporno tvrdi Đanoti. Uputio me je na sajt na kome ima mnogo prijava građana o tome da su primijetili pume ili njihove tragove. „Ali niko od vlasti ne želi da se bakće sa tim.”
Priče o navodno pouzdanom viđanju kuguara, jezivom noćnom mjaukanju mužjaka ili svježim lovinama divljači sa tipično mačjim tragovima zuba na grlu prenose se iz generacije u generaciju, od Mejna do južnih Apalačkih planina. Od 1960-ih godina vlastima su stigle na hiljade prijava o navodnom viđanju kuguara na Istoku. Po pravilu, kad god bi se neki takav slučaj istražio, ispostavilo bi se da su u pitanju sve druge životinje samo ne puma. Najčudnije je to što trećina ljudi opisuje ono što je vidjela kao crnog pantera iako nijedan naučnik nije nikada utvrdio bilo kakav trag crnog kuguara u Sjevernoj Americi. Ali nisu sva viđanja pume na Istoku plod iluzije; stručnjaci su potvrdili da je više od sto prijava bilo tačno. Uglavnom su to bile životinje koje su pobjegle iz zatočeništva ili su namjerno puštene. U ostalim slučajevima porijeklo mačaka ostalo je nerazjašnjeno.
Kao vrsta Puma concolor prolazi bolje od ostalih velikih mačaka na svijetu. Dokle će stići na stazi svog povratka, zavisi prije svega od toga koliko je javnost spremna da ih toleriše. A to opet zavisi od toga koliko ljudi znaju pravu istinu o ovim mačkama.
Od 1890-te godine naovamo u Sjedinjenim Državama i Kanadi zabilježeno je 145 slučajeva napada kuguara na ljude. Svega dvadesetak ovih napada (u proseku po jedan na svakih šest godina) završeno je fatalno. Najmanje trećina svih ovih napada dogodila se u poslednjih dvadeset godina. Povećanje broja puma, kao i povećanje broja ljudi u ruralnim područjima, dovode i do veće mogućnosti napada.
Kao tipični lovci iz zasjede koji su najaktivniji kad se smrkne, pume je vrlo teško primetiti. Ali sa tehnologijom koja omogućava da se kretanje ove tajanstvene mačke prati po 24 sata polako iščezavaju i misterije koje su je ranije obavijale.
Patrik Lendram je biolog koji radi u okviru projekta „Teton kuguar”, dugogodišnje studije koja se sprovodi na području Nacionalnog parka Grand Teton u Vajomingu. U terenskoj stanici u Keliju Lendram prikuplja najnovije podatke koje posredstvom satelita dobija sa radio-ogrlica nekoliko kuguara. Pomoću nekoliko klikova mišem na računaru on ove brojke pretvara u tačke na detaljnoj satelitskoj slici celog područja, što mu omogućava da prati kretanje mačaka maltene u realnom vremenu. A da bi posmatrao same životinje, ubacuje memorijske kartice iz automatskih kamera postavljenih na mestima poslednjeg ulova. Koristeći prirodno svetlo preko dana i infracrveno noću, kamere neumorno snimaju i fotografije i video-klipove, donoseći pritom mnoštvo svakojakih iznenađenja. „Svaki dan je kao mali Božić”, kaže Lendram dok se na monitoru njegovog računara vide dva odrasla mužjaka, prirodna rivala, kako se na smenu hrane ulovljenim jelenom. Dok jedan jede, drugi se odmara nekoliko metara dalje. „Ne vjerujem da je iko do sada vidio ovako nešto. Naši kuguari rade nešto što niko od njih ne bi očekivao.”
Drugi izraziti primjer je ženka označena kao F61. Kad su ona i njeni braća i sestre imali šest mjeseci, u blizini je ubijena jedna ženka čiji su mladi odjednom postali siročići. Iduće sedmice je majka F61 dozvolila sirotanima da jedu lovinu zajedno sa njom i njenim mladuncima. Iz dana u dan izmiješani mladunci su počeli sve više da se igraju i jedu zajedno, čak su i lizali jedni druge svojim hrapavim jezicima. Ovo je prvi poznati slučaj usvajanja tuđih mladunaca među kuguarima.
Nekoliko godina kasnije sada već odrasla F61 i njena susetka F51 imale su mlade otprilike u isto vrijeme. (F51 je inače bila jedna od onih siročića.) Dvije porodice su se često srijetale, dijelile hranu i zajedno tumarale cijelog proljeća. Na kraju je F61 počela da gaji mladunče druge ženke kao da je njeno, što je drugi slučaj usvajanja.
Prilikom moje prve posjete Tetonima u novembru 2012. godine obe ženke su imale nova legla. Kad sam se poslije nekoliko mjeseci vratio, F51 je bila izgubila dvoje mladih koje su podavili vuci. I jednog mladunca F61 izgleda da je zadesila ista sudbina, sudeći po radio-signalu koji se nije pomjerao. Lendram i njegov supervizor Mark Elbroč uputili su se na krpljama prema signalu i naišli na tragove kuguara izmešane sa vučjim tragovima. Bilo je tragova krvi u snegu, kao i tragova kandži pume na kori jednog drveta.
Nešto poslije napada vukova F61 je ulovila jednog ušatog jelena pa su naučnici postavili daljinske kamere pored lovine. Kao što su i pretpostavljali, video-snimak je pokazao da je zaista izgubila jednog mladunca. Isto tako snimak je otkrio i neočekivanu prinovu – odraslog mužjaka koji je jeo zajedno sa porodicom.
„Pretpostavljali smo da se mužjaci i ženke druže u toku sezone parenja”, kaže Elbroč. „Ali sve češće viđam na snimcima kako mužjaci i ženke dijele lovinu. Jednom prilikom smo prebrojali sedam mačaka odjednom na istoj lovini – mužjaka, dvije ženke i četvoro mladih. Pustio mi je video-snimak. Izgledali su kao čopor američkih lavova.
Jedna ranija studija iz Glečerskog nacionalnog parka u Montani otkrila je da vukovi iz Kanade koji su ponovo naselili to područje povremeno ubijaju kuguare i da ih često teraju sa lovine. Biolozi su to isto posmatrali u Nacionalnom parku Jeloustoun poslije ponovnog naseljavanja vukova sredinom 1990-ih godina. Tokom protekle decenije čopori vukova proširili su se na jug do oblasti Tetona, što je tamošnje kuguare dovelo u težak položaj da brane svoje mlade i lovinu. Da li su kuguari reagovali tako što su počeli da se udružuju u čopore, kao što neko reče? Ili su se ponašali kao što su se kuguari oduvijek ponašali, što tek sada mogu da otkriju naučnici koji ih posmatraju.
Ne znamo u kojoj mjeri vukovi utiču na socijalno ponašanje kuguara, ali da imaju uticaja na neke oblike njihovog ponašanja, to je sigurno. U Parku Jeloustoun, na primer, kuguari su ranije lovili po dolinama i žbunovitim kotlinama, dok sada radije biraju strmije terene sa gušćom šumom, koji im pružaju bolji zaklon. A otkako su se vukovi doselili u oblast Tetona, kuguari se sve rjeđe viđaju po dolinama.
„Poslednjih šezdesetak godina, otkako je biološka nauka modernizovana, većina životinjskih zajednica koje proučavamo nije imala vrhunskog predatora”, kaže Hauard Kvigli, rukovodeći ekolog iz Organizacije za zaštitu velikih mačaka „Pantera”, koja nadzire projekat „Teton Kuguar” u saradnji sa institutom „Krejghed Beringija Saut”. „Ovdje u Tetonima i u Jeloustounu grizli medvedi i kuguari uspjeli su da prežive sve nacionalne pogrome uperene protiv krvoločnih zveri. Sa dodatkom vukova to je preraslo u jedan veliki zoološki eksperiment koji predstavlja rekonstrukciju kompletnog ekosistema Severne Amerike. To je rijetka prilika da saznamo kako ti sistemi funkcionišu.”
Kuguar je sada najrasprotranjeniji vrhunski predator u trećini od 48 saveznih američkih država. U preostale dvije trećine uglavnom i ne postoji neki krupniji sisar mesožder. Bilo kako bilo, velika mačka čije je glavno obeležje to da se neopaženo prikrada za sada je jedini krupan mesožder kojeg je moderno društvo kako-tako spremno da prihvati ili barem toleriše. Ali ljudi bi hteli da znaju kakvi se sve problemi mogu očekivati. Pored straha za sopstvenu bezbjednost, ljudi koji žive u predgrađima ili na selu strahuju i za svoje kućne ljubimce, dok se rančeri i farmeri brinu zbog stoke. Ali najglasniji u povikama da se nešto preduzme u vezi sa kuguarima su ipak lovci, koji u njima vide direktne konkurente u lovu na jelensku divljač.
„Ako pitate neke lovce odavde, reći će vam da u šumi više nije ostalo ništa od divljači”, kaže Dejvid Grej, bivši lovočuvar, a sada gradonačelnik Hil Sitija u Južnoj Dakoti. Poslije učestalih žalbi lovaca državnim poverenicima na žučnim javnim skupovima dozvoljena kvota ulovljenih kuguara je 2013. godine podignuta na 100 primeraka od ukupne populacije koja broji oko 300 životinja iako je broj jelenske divljači zapravo opao usljed toga što su ih ljudi prekomjerno izlovljavali.
Na propise u lovstvu utiču i nauka, i politika, i ekonomija, i društvene tradicije. Tako se i propisi za lov na kuguare znatno razlikuju od regiona do regiona, od jedne savezne države do druge. U Teksasu, na primer, kuguari se još uvek klasifikuju kao štetočine; možete da ih ubijete kad god hoćete i gdje hoćete. Nasuprot tome, u Kaliforniji je lov na kuguare zabranjen još od 1972. godine i zato ih sada ovde ima više nego u bilo kojoj drugoj saveznoj državi. Kalifornija takođe ima i veliku populaciju jelenske divljači i jednu od najnižih stopa po broju konflikata između kuguara i ljudi. Kako je to moguće?
Držeći se devize da svaki ubijeni kuguar znači više divljači za lovce, u nekim saveznim državama se odstrijeli najveći mogući dozvoljeni broj mačaka koji ljudi iz lovstva smatraju da populacija može da podnese. Najskuplju cijenu obično plaćaju odrasli mužjaci, koje lovci smatraju trofejima. Ali kao najkrupniji i najsnažniji, oni drže najbolje teritorije i primoravaju mlade mužjake da odlaze, čime ograničavaju i ukupan broj kuguara u jednom području.
Istraživanja koje je Robert Vilgas, profesor sa Državnog univerziteta Vašington, sproveo sa svojim saradnicima pokazala su da kada se ulovi preveliki broj odraslih mužjaka, mladi mužjaci odmah pohrle na ispražnjene teritorije. U žestokoj međusobnoj konkurenciji većina njih biva protjerana na sam obod slobodnih teritorija, često blizu ljudskih naselja. Istovremeno, ženke mogu šire da se kreću i izbjegavaju susrete sa nepoznatim mužjacima, koji ponekad podave mladunce.
Vilgas sumira svoja iznenađujuća otkrića: „Pretjerani izlov može da dovede do povećanog ukupnog broja kuguara, povećanih napada na divljač i češćih sukoba sa ljudima – drugim riječima, do potpuno suprotnog od onoga što se želelo postići.”
Umjesto povećavanja dozvoljene kvote ulovljenih kuguara, Vilgas preporučuje da se kvota ograniči i izjednači sa njihovim prirodnim priraštajem, koji iznosi oko 14 odsto godišnje. Savezna Država Vašington nedavno je usvojila takvu praksu. Pošto je dobila veliku podršku od brojnih biologa, pomenuta strategija bi mogla da postane standard za lov na kuguare – a možda i ostale krupne grabljivice – što bi znatno olakšalo njihov suživot sa ljudima.
Mnogi misle da je veoma važno da u prirodi postoji nešto veliko i strašno, nešto od čega se ježimo i što raspaljuje ljudsku maštu. I naučnici misle da je to važno jer se mnogi ekosistemi zasnivaju na krupnim mesožderima koji u njima igraju ključnu ulogu. U odsustvu krupnih mesoždera i usled opadanja popularnosti lova kao sporta belorepi jeleni su postali opasnost za vozače, napast za baštovane i nosioci krpelja koji prenose lajmsku bolest. Pošto nema grabljivica koje bi uklonile slabe i bolesne životinje, dolazi do širenja i drugih parazita i zaraznih bolesti. A kako nekontrolisane populacije jelena obrste sve grmlje i mladice drveća, polako ali sigurno nestaju i djelovi starih sjevernoameričkih šuma.
Niko ne kaže da kuguari treba da budu na svakom parčetu lokalne šume, ali zašto ne u velikim državnim šumama u oblasti Velikih jezera, ili njujorškom Adirondaku, ili možda na visoravni Ozark. Sve su to predeli koje su kuguari posjećivali prethodnih godina. Gde će kuguari biti sjutra ili kroz deset godina, to niko ne zna. Ali postoje dobri izgledi da će nastaviti da se vraćaju na svoje nekadašnje teritorije. Kao što reče Hauard Kvigli: „To je trenutno jedan od najuspješnijih krupnih mesoždera na cijeloj planeti.”
Izvor: Daglas Čedvik nationalgeographic.rs
