Mahmut Bušatlija: „Najveća tragedija za bosanske muslimane je to što je formirana posebna muslimanska nacija i što su oni na taj način udaljeni od srpskog nacionalnog korena…“
Pogibija Mahmut – paše Bušatlije i njegovi teških porazi na Martinićima i Krusima u ljeto i jesen 1896. godine, označili su početak kraja dinastije Bušatlija. Pokazalo se naime da je pogibija Mahmut-paše na Krusima odgovarala i samom sultanu i centralnoj turskoj vlasti od koje se on bio odmatnuo i kojoj je bio neprijatelj. Tačnije, njegovoj pogibiji su se poradovali i Crnogorci i Turci, a naravno i Mlečani, pošto je ugrožavao i njihovu teritoriju i interese.
– On je – objašnjava istoričar Predrag Vukić – imao veoma ambiciozan plan da formira muslimansku državu, koja bi obuhvatila Albaniju, Crnu Goru, Hercegovinu, dijelom i Bosnu i Srbiju, Dubrovnik, a vjerovatno i dio Dalmacije. Tako formiranu državu on bi odcijepio iz sastava Turske, ali taj plan, srećom nije ostvaren i ta ideja se ugasila na Krusima.
Poslednji skadarski vezir iz roda Bušatlija bio je Mustafa – paša Bušatlija. I on se odmetnuo od turske vlasti 1831. godine, ali je njega, za razliku od Mahmut – paše, regularna sultanova vojska porazila i osujetila njegovu namjeru. Sam Mustafa – paša nije tom prilikom ubijen, ali je ražalovan i izgubio vlast nad Skadarskim sandžakatom, što je značilo i konačni pad i razvlašćivanje Bušatlija nakon više od tri stotine godina upravljanja ovom oblašću.
Taj ogranak Bušatlija koji vodi direktno porijeklo od Skender-bega Crnojevića – Bušatlije, potom je, po kazivanju posljednjeg potomka te loze, sada pokrštenog Mahmuta Bušatlije, po naređenju carigradske Porte, odnosno turske vlade, preseljen u okolinu Livna, na lokalitet koji se zvao Blato Bušatlija, a sada se zove Buško blato.
Kada su austrijske trupe 1878. godine ušle u Bosnu i Hercegovinu, Srbi i muslimani su im pružili određeni otpor, a u livanjskom kraju su se u tome posebno istakli upravo Bušatlije. Austrija je ipak, nakon tri mjeseca borbi sa srpskim i muslimanskim četama, slomili otpor i okupirala Bosnu i Hercegovinu, a Bušatlije su iz Livanjskog kraja preseljeni u Bugojno…
Sam Mahmut Bušatlija koji se na Sretenje Gospodnje pokrstio na Cetinju, po kazivanju Predraga Vukića, rođen je u Sarajevu 1946. godine. Studije arhitekture je završio u Beogradu šezdesetih godina. Kasnije je završio i studije ekonomije u Parizu.
– U pitanju je veoma obrazovan čovjek i izuzetan intelektualac, poliglota, koji je jedno vrijeme radio i kao ekonomski savjetnik pri Ujedinjenim nacijama, potom kao ekonomski savjetnik u Narodnoj banci Srbije, a sada je ekonomski savjetnik za finansijska pitanja u aktuelnoj Vladi Srbije.
To je – kako sam ja stekao utisak – čovjek koji ima jasno definisan srpski nacionalni osjećaj. Ja sam prije nekoliko mjeseci dugo sa njim razgovarao o muslimanskom nacionalnom pitanju i on mi je tada rekao da je najveća tragedija za bosanske muslimane to što je formirana posebna muslimanska nacija, odnosno što su oni na taj način udaljeni od srpskog nacionalnog korijena.
Gospodin Bušatlija, dakle, ima jasan pregled svog etničkog porijekla i kod njega uopšte nema dileme ko je i šta je. On se zaista sve ove godine i decenije osjećao kao Srbin muslimanske vjere. Nikad nije bio opterećen islamizmom. Supruga mu je Dubravka, rođena Krivokapić, porijeklom, dakle, iz okoline Cetinja, iz Katunske nahije, a radi kao šminker u Ateljeu 212 u Beogradu. I nju sam takođe upoznao. Imaju dvije krasne ćerke i obje nose starozavjetna, starojudejska imena – Hana i Lea. Hana na jevrejskom znači milost, zahvalnost i kod nas bi se to ime moglo prevesti kao Milodarka ili neko tako slično, a i samo hrišćansko ime Ana je izvedeno od tog starojudejskog imena Hana. I Lea je starozavjetno ime, mada se ono javlja i u latinskom jeziku i znači lavica.
Koliko sam ja mogao da zaključim, kad je u pitanju gospodin Bušatlija, sada Stanko, radi se o izuzetno produhovljenom čovjeku, čovjeku široke kulture. Kako on nije rastao sa muslimanima niti stasavao i život proveo u nekoj bosanskoj kasabi, on nema nikakvih opterećenja i nije ni na koji način podlegao srbofobiji. To što je dobar dio života proveo u Beogradu, vidio i upoznao svijet, jasno je da je sam izgradio svoj životni stav i samostalno došao do uvjerenja da je on etnički Srbin, ali on ni u tom pogledu nije opterećen onim palanačkim duhom. Pošto je dugo živio i radio i na zapadu kod njega se formirao jedan internacionalni, kosmopolitski duh, ali, ponavljam, sa jasno definisanim srpskim nacionalnim osjećanjem i za mene nije nikakvo iznenađenje njegova sadašnja odluka jer samo tako snažni, samostalni duhovi mogu da donose tako krupne odluke – da se u datom trenutku vrate vjeri svojih predaka. Ljudi koji žive u zabitima, izloženi svakovrsnim pritiscima sredine u kojoj žive, ne mogu da se odluče na takve korake.
U jedinom kratkom komentaru za novine, gospodin Mahmut Bušatlija je ponovio da je to bio njegov lični čin i želja da se vrati korenima. On je ispričao kako ga je deda jednom, još dok je bio mlad i sasvim nezainteresovan za te stvari, upitao da li zna da je njegova krsna slava Sveti Nikola, odnosno da je to slava njegovih predaka Crnojevića:
– Ja sam tada bio mladi komunista i sve to me se tada nije mnogo doticalo kazao je Bušatlija, naglašavajući da se nikada nije osećao kao musliman, odnosno da su on i njegovi Bušatlije „uvek bili Srbi sa muslimanskom podlogom“. On s ponosom ističe da mu je supruga Dubravka pravoslavne vere, da su mu obe ćerke krštene u pravoslavnoj crkvi, a ni da za njega kao marksistu nikad nije bilo dileme oko etničkog porekla. On ni sada ne krije da je bio marksista, ali smatra da to nije nepomirljivo sa verom:
– To sam rekao i mitropolitu Amfilohiju i beogradskom nadbiskupu Hočevaru i oni su se saglasili sa mnom.
Gospodin Bušatlija naglašava takođe da će njegovo novo, kršteno ime biti upisano samu u crkvenim knjigama krštenih i da on sada neće raditi o tome da to mijenja u svim ličnim dokumentima i ispravama…
Životopis
– Mislim da bi bilo veoma dobro, i to sam gospodinu Mahmutu, odnosno sada Stanku, već i sugerisao preko zajedničkih prijatelja, da on napiše životopis svoje porodice, barem od vremena kad je ona po naređenju otomanske vlasti iseljena iz Skadra i preseljena na prostor u okolini Livna, pa do naših dana. Bilo bi to veoma dragocjeno za istoričare pošto se radi o jednoj porodici koja je ostavila dubokog traga i u istoriji Crne Gore, djelimično i u albanskoj istoriji, a i u široj srpskoj istoriji – smatra istoričar Predrag Vukić.
Legenda
Jedan katun na planini Lukavici zove se Ivan-begov katun. Po legendi, tu je izdizao Ivan Crnojević (jedan tjesnac u kojem je, tobož, brojao ovce, zove se Ivan-begovo brojilo). U sred katuna se nalazi jedna ogromna stijena ispod koje je, po do danas živoj priči jednog proljeća izmiljela zmija i uvukla se u kolijevku u kojoj su spavali Ivan-begovi sinovi blizanci.
Pošto ih nije ujela, njihova majka je skinula vjenčanu burmu s ruke, stavila je zmiji oko vrata i pustila je da se vrati pod kamen. Idućeg proljeća, zmija sa burmom se vratila i ujela oba sina, a Ivan – beg je u znak sjećanja na stijeni posadio planinsku ružu koja i sada zeleni i cvjeta.
I to je bio motiv za mnoge zapise, i književna ostvarenja, a hadži Radovan Bećirović je sve to protumačio kao pretskazanje porodične nesreće:
„I ta ruža Iva gospodara
I dan danas raste i beara.
Opominje na prošlost daleku,
Na Ivana i žalost veliku.
Da bit neće vakta i vijeka,
Da pomiri zmiju i čovjeka…
Da će Ivan i država Zeta,
Nestanuti sa karte svijeta.
Ivanu se tako i dogodi,
On u kuću Crnu sreću rodi.
Stanko ode te se poislami,
Đura žena u Mletke premami…
U tazbinu u vučju jazbinu,
Đe je živjet siromahu mana,
A ne gorskom lavu sa balkana…
Budo Simonović
K R A J
