Dinastija Bušatlija, potomstvo poturčenog srednjeg sina Ivana Crnojevića, za 300 godina je ostavila krvavi pečat u istoriji i sudbini Crne Gore
Sretenje Gospodnje prije neko ljeto ostaće upisano u analima Mitropolije crnogorsko – primorske po jednom neobičnom krštenju kakvo nije zapamćeno otkad je Ivan Crnojević osnovao prestonicu pod Orlovim kršem i prije 530 godina udario temelje Cetinjskog manastira. Obren Jovanović, arhijerejski protoprezviter i sekretar Mitropolije, stavio je krst na čelo Mahmuta Bušatlije, poznatog beogradskog ekonomiste, kojem je kumovao lično mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije.
Da sve bude još zanimljivije, Bušatlija je poslednji izdanak ove čuvene skadarske dinastičke loze, čiji je rodonačelnik bio Staniša – Stanko Crnojević, poturčeni srednji sin crnogorskog vladara Ivana Crnojevića, odnosno direktni potomak glasovitog skadarskog vezira Mahmut – paše Bušatlije, kojem su Crnogorci došli glave u poznatoj bici na Krusima kod Podgorice, 3. oktobra 1796. godine.
Konačno, sve se dogodilo tačno 500 godina pošto je Staniša – Stanko Crnojević, kao sandžak-beg Skender Bušatlija dolazio na Cetinje 1514. godine.
Sve to su bili razlozi da mitropolit Amfilohije svom šezdesetosmogodišnjem kumčetu, koje je svojom voljom i željom, bez ičijeg pritiska i nagovora, pri punoj svijesti i savjesti, odlučilo da se vrati vjeri pradjedovskoj, da uzme upravo ime i prezime prvog viđenijeg i poznatijeg Crnogorca i Srbina koji je primio islam – Stanka Crnojevića.
Iako ovaj tihi i skromni čovjek nije želio da od svega ovoga pravi bilo kakvu paradu, da to bude njegov lični, privatni, porodični čin, iako je na tome insistirala i Mitropolija, pa i sam mitropolit Amfilohije, sve je, ipak pobudilo veliko interesovanje i daleko prevazišlo granice privatnosti.
Uvjeren sam da je za čitaoce, od samog čina krštenja i onog što je taj događaj pratilo, zanimljivija predistorija, sve ono što je prethodilo ovom činu, saga o potomstvu poturčenog Stanka Crnojevića, koji do danas u predanju slovi kao sinonim nevjere i izdajstva otadžbine. Tim više što su njegovi potomci, paše i veziri koji su se smjenjivali u Skadru ostavili neizbrisivi, krvavi trag u crnogorskoj istoriji, trag koji se proteže kroz više od tri vijeka. Stoga smo zamolili profesora Predraga Vukića, poznatog cetinjskog istoričara, da za naše čitaoce ispriča tu mučnu storiju:
– Nesumnjivo je da su na istorijskoj sudbini Crne Gore od polovine 15. vijeka pa sve do 1918. godine tri porodice ostavile neizbrisivi pečat – smatra Vukić. – Osim Petrovića, to su, po mom uvjerenju, i Crnojevići i Bušatlije koji predstavljaju ogranak Crnojevića, potomstvo Staniše – Stanka Crnojevića, srednjeg sina Ivana Crnojevića koji je primio islam prije više od pet vjekova…
Crnojevići se u istoriji spominju već krajem 14. vijeka. Prvo knez Radič Crnojević koji je bio suparnik zetskog kneza Đurađa Prvog Balšića. On je i poginuo negdje u trouglu između Budve, Tivta i Kotora boreći se bezuspješno protiv dinastije Balšića:
– Crnojevići će – kaže dalje Vukić – nakon pogibije kneza Radiča izvjesno vrijeme biti na istorijskoj margini, ali se oni polovinom 15. vijeka ponovo vraćaju. Pošto su Balšići tridesetak godina ranije već bili sišli sa istorijske scene, na tron srednjevjekovne Zete je 1451. godine stupio Stefan Crnojević, otac mnogo poznatijeg Ivana Crnojevića.
On je u manastiru Vranjini na Skadarskom jezeru 1455. godine potpisao ugovor sa mletačkim providurom Ivanom Bolanijem iz Kotora, kojim je srednjovjekovna Zeta formalno priznala mletački protektorat, ali joj je zauzvrat garantovana široka unutrašnja samostalnost i puna sloboda vjeroispovijedanja pravoslavne vjere. Uz pomoć Mlečana, Crnojević je 1457. godine zauzeo i Medun, čime je i formalno prestala vlast srpske despotovine u srednjevjekovnoj Zeti, jer gubljenjem tvrđave Medun, srpska despotovina gubi i posljednje tvrdo uporište na ovim prostorima…
Stevan Crnojević je bio lojalni saveznik Venecije sve do smrti 1965. godine. Sahranjen je u manastiru Kom na Skadarskom jezeru. Bio je, inače, oženjen sestrom albanskog nacionalnog junaka Đurađa Kastriota Skender-bega, Marijom, koja mu je rodila sina Ivana, budućeg gospodara Crne Gore i osnivača Cetinja.
– Ivan Crnojević je izgleda rođen oko 1425. godine – smatra profesor Vukić – najvjerovatnije na Žabljaku Crnojevića, u tvrđavi i tadašnjoj prestonici ove dinastije na Skadarskom jezeru.
On je naslijedio oca i stupio na tron srednjevjekovne Zete 1465. godine. Budući da su Turci već prodirali i na ove prostore Balkana, Ivan Crnojević je još neko vrijeme ostao saveznik Mletačke Republike, nadajući se da će uz pomoć Venecije zaustaviti turske osvajače i onemogućiti ih da osvoje i Zetu.
Turci su 1474. godine zauzeli Podgoricu. Iste godine napali su i Skadar. Skadar je opsijedao lično sultan Mehmed Drugi Osvajač, ali je opsjednuti mletački garnizon u skadarskoj tvrđavi uspješno odolijevao. A kad mu je u pomoć pritekao i Ivan Crnojević sa svojim konjanicima i pješadijom i Turcima udario s leđa, uspjeli su da razbiju tursku opsadu i nanesu im težak poraz.
To, međutim, nije bio i kraj tursko-mletačkog rata. Četiri godine kasnije, Turci su najprije zašli iza leđa Ivanu Crnojeviću i zauzeli njegovu utvrđenu prestonicu na Žabljaku. Pošto je postalo jasno da se Skadar nakon pada Žabljaka našao u potpunom okruženju i da više nema izgleda da se odupre Azijatima, Venecija je odlučila da sklopi separatni mir sa Turcima, odnosno da im prepusti Skadar. Dogodilo se to u januaru 1479. godine…
Na grobu praoca
Svečani čin krštenja obavljen je u dvorskoj crkvi na Ćipuru koju je knjaz Nikola Petrović podigao na temelju drevne zadužbine Ivana Crnojevića i u kojoj se nalazi i grob najpoznatijeg izdanka iz ove dinastičke loze.
– Evo danas, Mahmut Bušatlija, vratio se svome domu, svojoj svetinji, vratio se grobu svoga praoca Ivana Crnojevića, i od Mahmuta, evo ga, ponovo, obasjan svjetlošću, istinom i ljubavlju božjom, postao je Stanko Crnojević – rekao je u kratkoj besjedi Stankov kum mitropolit Amfilohije.
Noć punog mjeseca
Mahmut Bušatlija, odnosno novopečeni Stanko Crnojević, ispričao je da se u porodici Bušatlija sve do njega sačuvalo jedno zanimljivo predanje kako je Stanko Crnojević, odnosno novopečeni Skender-beg Bušatlija došao na Cetinje 1514. godine, što je istorijski tačno.
Ne zna se tačan datum i koji je to dan bio, ali je ostalo upamćeno da je te noći nad Lovćenom bio pun mesec. Zanimljivo je da je i ove godine, poslije pet vjekova, kad se na Sretenje Gospodnje njegov prapotomak na Cetinju vratio vjeri pradjedovskoj, nad Lovćenom opet bio pun mjesec!
Od starca Milije do knjaza Danila
Odluka Stanka Crnojevića da se poturči inspirisala je vjekovima mnoge stvaraoce. Vuk Karadžić je od Starca Milije zapisao jednu od najljepših epskih pjesama „Ženidbu Maksima Crnojevića“, koja u osnovi ima „priču“ o srednjem sinu Ivana Crnojevića. Sima Milutinović – Sarajlija će od Svetog Petra Cetinjskog zapisati pjesmu „Sinovi Ivanbegovi“ koju će potom i Njegoš unijeti u svoju antologiju „Ogledalo srpsko“. Njegoš se i sam „izjasnio“ o Crnojevićevom činu u svom najpoznatijem djelu „Gorski vijenac“, a knjaz, odnosno kralj Nikola će Crnojeviću posvetiti svoje najbolje djelo – „Balkansku caricu“.
Budo Simonović
Sjutra: ISPUNIO ZAVJET BOGORODICI
