Ogroman betonski cilindar prečnika 21 metar, težak kao 22 aviona “erbas A380”, jedan je od rijetkih ostataka nacističkih težnji da pretvore Berlin u svjetsku prestonicu “Hiljadugodišnjeg carstva”, sa kojim “će moći da se porede samo stari Egipat, Vavilon ili Rim”. Desetine hiljada ljudi umrle su radeći u ovom kamenolomu, među kojima i brojni ratni zarobljenici
Takozvanu “veoma opteretiva strukturu”, ukopanu u zemlju 18 metara, koja je imala više od četiri nivoa iznad tla, nacisti su sagradili da bi ispitali izdržljivost tla pod pritiskom monumentalnih građevina. Upravo toliko bi bio težak svaki od četiri stuba, koja je trebalo da nose 120 metara visoku Trijumfalnu kapiju. Masivni cilindar i danas se nalazi upravo na mjestu gde je trebalo da bude jedan od četiri nosača.
“Vjerovalo se da bi berlinsko močvarno tlo moglo da osujeti izgradnju tako masivne strukture, pa su zbog toga angažovani inženjeri Njemačkog udruženja za mehaniku tla kako bi ispitali do koje mere bi je trebalo ojačati”, objašnjava Miha Rihter, berlinski arhitekta i jedan od vodećih članova udruženja “Berlin Underworld”, koje organizuje obilaske istorijskih spomenika u Berlinu, pri čemu se mnogi nalaze ispod zemlje. “Tokom sedam mjeseci izliveno je 12.650 tona betona”, kaže on.
Berlinski istoričar Gernot Šaulinski, kustos izložbe “Mit Germanija”, kaže da betonski cilindar potvrđuje koliko je pogrešno opšteprihvaćeno shvatanje “Germanije” kao arhitektonske fiks-ideje, odvojene od režima mržnje koji ju je osmislio. Štaviše, ako detaljnije osmotrimo nehumane i ubilačke metode koje su primjenjivane radi postizanja cilja, “Germanija” nas jasno opominje na to šta je nacizam zaista bio.
Arhitektonsko ludilo koje je pokrenuo projekat “Svjetska prijestonica Germanija” i koncentracioni logori uzajamno su tijesno povezani. Potražnja za radnom snagom i materijalom dovela je do toga su mnogi logori, među kojima i Gros-Rozen, Buhenvald i Mauthauzen, danas sinonimi ljudske patnje, podizani u blizini kamenoloma. Desetine hiljada ljudi umrle su radeći u ovom kamenolomu, među kojima i brojni ratni zarobljenici. Potrebe za radnom snagom bile su tako velike da je policijskim snagama 1938. godine naređeno da hapse prosjake, skitnice, Rome i makroe koji su bili sposobni za rad.
Godine 1939, više hiljada stanovnika Berlina prisilno je raseljeno kako bi oslobodili prostor za novi grad. Vlada je otkupila veći dio nekretnina za rušenje. Često su te ljude smještali u kuće jevrejskih porodica, koje su odvedene u geta i koncentracione logore. “Germanija” je omogućila nacističkim vlastima da izvrše holokaust. Jevreji su istjerani iz svojih domova i prije pogroma u novembru 1938.
Da su uspjele u svom naumu, prestonica “Trećeg rajha”, u skladu sa željama Adolfa Hitlera i njegovog glavnog arhitekte Alberta Špera, bila bi izmijenjena do neprepoznatljivosti. Široka područja grada nestala bi sa lica zemlje – uključujući i 50-100 hiljada kuća – a stare zgrade poput Rajhstaga i Brandenburške kapije, koje su za današnja shvatanja dovoljno velike, zamijenile bi nove arhitektonske kompozicije megalomanskih proporcija.
Pretpostavlja se da je Hitler počeo da skicira planove još 1926. godine, jer je tada napravio dva crteža “Velikog luka”, koji je zamišljao kao novu interpretaciju poraza Njemačke u Prvom svjetskom ratu i na kome je trebalo da budu urezana imena 1,8 miliona poginulih Njemaca. Te crteže je predao Šperu ljeta 1936. godine.
Sledeće godine, povodom četvrte godišnjice dolaska na vlast, Hitler je ustanovio instituciju Generalnog građevinskog inspektorata (GGI), na čije je čelo postavio Alberta Špera. Ova ustanova je bila zadužena za planiranje i organizovanje sveobuhvatne rekonstrukcije Berlina koja će biti u skladu sa Hitlerovom idejom o osvajanju Evrope.
Jezgro plana činila je velika, sedam kilometara duga avenija od sjevera ka jugu koja je trebalo da poveže dvije nove željezničke stanice. Kao dragulj u kruni bila je zamišljena Narodna dvorana (ili Velika dvorana), inspirisana Panteonom, čija bi kupola bila čak 16 puta viša od kupole Bazilike Svetog Petra u Rimu. S obzirom da je trebalo da bude najveći pokriveni prostor na svijetu, koji bi mogao da primi 180.000 ljudi, planeri su s pravom brinuli kakav će vazduh biti u njegovoj unutrašnjosti.
Veliku dvoranu i Veliki luk povezivao bi duž nove saobraćajne žile niz novih zgrada za poslovnu i civilu upotrebu, sa avenijama dovoljno širokim da njima može da maršira vojska, vještačkim jezerom i velikim amfiteatrom sa ornamentalnim nacističkim statuama. Planovi su predviđali potpuno nov složeni sistem puteva, tunela i autoputeva.
Njegove razmjere je teško zamisliti, ali jedno je sigurno: Berlin bi se iz atraktivnog područja za život svojih građana transformisao u neku vrstu spektakularne pozornice čija bi se glavna uloga sastojala u tome da služi državi za razmetanje. U takvoj “scenografiji” Hitler bi djelovao sićušno dok bi se obraćao masama iz Velike dvorane, činjenica koja je zabrinjavala neke od njegovih savjetnika. Arhitekte i urbanisti koji su poslednjih godina analizirali plan, tvrde da bi se život u takvom gradu pretvorio u košmar: pješaci bi mogli da prelaze s jedne na drugu stranu ulice samo kroz podzemne prolaze, a džinovski objekti bi ih sputavali i pobuđivali strahopoštovanje u njima.
Šaulinski ukazuje na skulpturu kolumbijskog umjetnika Edgara Gusmanruiza iz 2013, koja se može videti na stalnoj izložbi “Mit Germanija” u jednom tunelu berlinske podzemne željeznice, ocjenjujući da ona možda najbolje opisuje kako bi grad danas izgledao. Na toj skulpturi, transparentna kupola od pleksiglasa dominira panoramom današnjeg Berlina.
Svako ko želi da stekne utisak o dimenzijama “svjetske prestonice” može da posjeti Olimpijski stadion u Berlinu, Aerodrom “Tempelhof” ili nekadašnje sjedište Ministarstva za aerotransport, primjere nacističke arhitekture. Međutim, danas ima malo autentičnih ostataka Germanije. To su, na primer, avenija koja vodi od Brandenburške kapije ka zapadu, Ulica 17. juna, koja je i danas oivičena uličnim svjetiljkama sa dva lampiona koje je dizajnirao Albert Šper, Stub Pobede (Siegessäule), na Trgu Velika zvijezda (Grosser Stern), na drugom kraju avenije, koji je premešten sa trga ispred Rajhstaga da bi oslobodio prostor za vojničke parade na planiranoj osovini sjever-jug. Stub Pobjede, koji je otkriven 1873. u čast brojnih pruskih pobeda, produžen je na Hitlerovo insistiranje.
Temelji Trijumfalne kapije trebalo je da budu podignuti za 14 metara, kako bi se “stvorila optička varka koja omogućava da se Velika dvorana, glavni objekat na osovini sjever-jug vidi kroz nju”, objašnjava Rihter. Probna konstrukcija bi bila ukopana ispod uzvišice, a završavala bi se lukom koji bi bio tri puta veći od pariske Trijumfalne kapije. Ovo je bio samo mali dio nevjerovatnih planova za transformaciju Berlina u impozantnu metropolu džinovskih razmjera.
Istoričar arhitekture Volfgang Šehe smatra da griješe oni koji “Germaniju” doživljavaju kao nešto što je postojalo samo u teoriji samo zato što je sačuvano malo tragova i planova.
“To nikada nije bila utopija, već veoma konkretna, ideologijom zadojena, projekcija arhitekture i urbanizma. Sve ideje su provjerili inženjeri i najbolju konstruktori toga vremena, a projekat ‘Germanija’ podržali su najbolji njemački graditelji koji su aktivno učestvovali u njemu”, kaže ovaj stručnjak. “Prema tome, gotovo sve, uključujući i Narodnu dvoranu, bilo je tehnički izvodljivo.”
Planovima da se unište veliki dijelovi prijestonice išlo je na ruku bombardovanje savezničkih snaga, što je Šper rado isticao, a jedan od rukovodećih članova njegovog odjeljenja za planiranje Rudolf Volters napisao je posle jednog bombardovanja: “Danas su nam razaranja savezničkih bombardera ponovo pomogla u nastojanju da realizujemo naše planove!”
Ironijom sudbine, upravo je rat spriječio realizaciju projekta “Germanija”, budući da su resursi i pažnja – uključujući i Šperovu, nakon što ga je Hitler imenovao za ministra naoružanja i ratne proizvodnje – usmjereni na drugu stranu. Planove je trebalo nastaviti punom parom posle njemačke pobjede, kada će zemlje koje je Hitler namjeravao da osvoji, obezbijediti beskrajne resurse radne snage i materijala. “Zbog toga se nikada nije raspravljalo o tome koliko će cio projekat koštati”, objašnjava Šehe. “Od samog početka, Šper je računao na materijal i finansijska sredstva koje će ukrasti od pokorenih naroda.”
Izvor: theguardian.com / M.A.
