Foto: kurir.rs
Ksenija Atanasijević (1894–1981) preživjela je dva svjetska rata i više državnih uređenja, ali je u svakom imala neprijatelje, od onih koji su sputavali njenu naučnu karijeru, i pored toga blistavu, preko onih koji su je blatili, osuđivali, kritikovali, do onih koji su je hapsili i zabranjivali njena djela.
Tokom svih društvenih promjena, jedno je u Kseniji ostalo isto: potpuna odbojnost prema oportunizmu i hrabrost da zastupa, iskreno i do kraja, pravo na slobodno mišljenje.
Ksenija Atanasijević rođena je u Beogradu u uglednoj građanskoj porodici, ali je u djetinjstvu ostala bez oba roditelja. Već u gimnaziji ispoljila je rijetku sklonost ka filozofiji, jezicima i drugim naukama i sa strašću je čitala raznovrsnu lektiru, pisala i prevodila. Godine 1912. upisala je čistu filozofiju sa klasičnim jezicima na Filozofskom fakultetu Beogradskog univerziteta.
Briljantnu studentkinju ubrzo je zapazio strogi i neumoljivi Branislav Petronijević, filozof, matematičar i paleontolog koji je podržava i hvali, ali i neprekidno pred nju postavlja nove izazove. Već tada se začinje klica onoga što će odrediti njenu sudbinu: iako puna poštovanja prema naučniku kakav je Petronijević, nije pristala da bude njegov promoter i slijepi sledbenik.
Godine 1922. odbranila je doktorsku disertaciju Brunovo učenje o najmanjem pred komisijom koju su činili, pored Petronijevića, Dragiša Đurić, Nikola Popović, Veselin Čajkanović i Milutin Milanković, i bila prva žena koja je doktorirala na Beogradskom univerzitetu.
Ubrzo potom učinila je još jedan istorijski iskorak jer je 1924. izabrana za docenta Univerziteta. Tako je postala prva žena koja predaje na jednoj visokoškolskoj instituciji u Kraljevini SHS.
Ipak, univerzitetska sredina, od koje bi se očekivala širina duha, ponašala se sasvim suprotno. Ksenija Atanasijević, i pored naučne reputacije koja se protezala i van granica zemlje, naišla je na osporavanja.
„Za te neotmene borbe nemam nimalo smisla“
Ksenijin univerzitetski rad, besprekoran u svakom pogledu, okončan je posle mučne i neravnopravne borbe 1936. godine, kada je podnijela ostavku i otišla sa Univerziteta. Iako je Savjet Filozofskog fakulteta najpre jednoglasno, 1928. godine, doneo odluku da bude izabrana za vanrednog profesora, doživela je da joj profesor Petronijević odjednom uskrati podršku i da bude optužena za plagijat. Univerzitetsko veće nije potvrdilo njen izbor.
O razmerama kleveta, laži, intriga, montiranih procedura pokrenutih u akademskoj sredini protiv jedine docentkinje saznajemo zahvaljujući iscrpnom delu Ljiljane Vuletić Život i misao Ksenije Atanasijević (2005). Ostavljena bez sredstava za život, Ksenija Atanasijević u radu nalazi utehu.
Nesmirena kritička svest, posvećenost istini i duhovnom napretku nisu joj dozvolili da ćuti i stoji po strani od krupnih društvenih događaja.
Zato je kritikovala elitu, otvoreno zastupala feminizam, zato je branila jevrejsko pitanje, iako je nacionalsocijalizam već uzeo zamah, zbog čega ju je za vrijeme Drugog svjetskog rata hapsio Gestapo. Zato nije pristajala na saradnju sa komunističkim režimom i zato je doživjela da njene knjige budu zabranjene i godinama nedostupne u knjižarama i bibliotekama.
Danas Ksenija Atanasijević zauzima neprikosnoveno mjesto u istoriji srpske filozofije i smatra se tvorcem „originalnog filozofskog učenja“ koje je izložila u Filozofskim fragmentima (Metafizički odlomci, 1929. i Etički odlomci, 1930).
Iza sebe je ostavila impozantnu bibliografiju koja broji više od 400 naslova. Ksenija Atanasijević jedinstven je primjer postignuća nesvakidašnjeg naučnog i ljudskog integriteta.
Izvor: Dragana Stolić rts.rs
