Njemački nacistički režim se predao bezuslovno maja 1945. Američke, sovjetske i britanske jedinice okupirale su zemlju. Milioni ljudi su ostali bez kuća, a rijeke izbjeglica krenule su sa istoka prema zapadu. Savezničke snage počinju političku i geografsku reorganizaciju Njemačke. Na konferenciji, koja je počela prije tačno 70 godina (od 17. jula do 2. avgusta 1945) u dvorcu Sesilienhof u Potsdamu, raspravljalo se o daljim koracima. SAD su predstavile način naplate ratnih odšteta po zonama: svaka pobjednička sila trebalo je svoje odštetne zahtjeve da pokrije iz zone koju je dobila na upravljanje. Tačan iznos ratne štete nije bio naveden.
U zoni pod upravom tadašnjeg Sovjetskog saveza veliki zemljoposjednici su sprovođenjem zemljišne i industrijske reforme ostali bez svoje zemlje, a sve velike firme su nacionalizovane. Uklanjanje industrijskih pogona odvijalo se mnogo intenzivnije na istoku nego u zapadnim zonama. Do 1953. Istočna Njemačka (DDR) izgubila je oko 30 odsto svojih industrijskih kapaciteta. „To ima veze sa činjenicom da su Njemci uzrokovali ogromna razaranja u Sovjetskom Savezu i za to je bila nužna velika odšteta“, kaže Manfred Gertemaker, profesor savremene istorije na Univerzitetu u Potsdamu.
Veliko odricanje od ratnih odšteta
Međutim, zapadnim silama je Savezna Republika Njemačka bila potrebna kao saveznik u Hladnom ratu. Ona je trebalo da bude svojevrsni ekonomski i politički bedem protiv komunizma. Nakon Potsdamske konferencije jedno je bilo jasno: pobednički savez se brzo pretvorio u ogorčeni sukob Istoka i Zapada.
U Pariskom sporazumu o ratnim reparacijama iz 1946. zapadne sile su se dogovorile na koji način će da raspodijele odštetu među sobom. Osim toga, utvrđena je i njemačka obaveza davanja odštete za izbjeglice i žrtve nacističkog progona. Međutim, tačan iznos odštete se u ugovoru ne pominje. „SAD su pred očima imale iskustva i probleme sa ratnim odštetama iz Prvog svjetskog rata“, kaže istoričar Gertemaker. Tada se njemačka privreda dugo nije oporavila, a onda se dogodio Hitlerov uspon. „Zbog toga su Amerikanci, i u manjoj mjeri Britanci, smatrali da moraju da se odreknu velikog dijela odštete kako bi Njemcima omogućili privredni oporavak.“
Čerčil, Truman i Staljin u Potsdamu (17. jul 1945)
Kako bi olakšao privredni rast, tadašnji američki ministar spoljnih poslova Džordž Maršal je 1947. izdao nalog da se pripremi plan za revitalizaciju Evrope. U narednih sedam godina SAD su zapadnoevropskim zemljama dale 12,4 milijarde dolara. Deset odsto od toga išlo je Zapadnoj Njemačkoj.
Isplata odštete Izraelu
Londonskim sporazumom o dugovanjima iz 1953. Savezna Republika Njemačka se obavezala da vrati i dugove koji nisu nastali kao posljedica Drugog svjetskog rata, dakle one iz perioda prije i poslije rata. Zapadna Njemačka uspijeva da dogovori smanjenje tog duga sa početnih 29 na 14,5 milijardi njemačkih maraka. Osim toga, njemačka delegacija je postigla i to da bivši ratni neprijatelji priznaju njemačka potraživanja prema inostranstvu. Time je omogućeno da Njemačkoj mogu početi da se isplaćuju krediti. To je podstaklo ekonomski oporavak, pogotovo jer su zajmodavci otvorili svoja tržišta za njemačke proizvode. Svi mogući zahtevi iz ratnog perioda odloženi su za neki kasniji mirovni ugovor.
Samo nekoliko dana nakon sporazuma iz Londona nemački parlament usvaja sporazum sa Izraelom o ratnoj odšteti. Jevrejska zajednica dobija isporuku njemačke robe u vrijednosti od tri milijarde njemačkih maraka. OrganizacijaJewish Claims Conference (osnovana 1951. da bi kod odštetnih zahtjeva zastupala žrtve nacizma) dobija 450 miliona maraka. Osim toga, Njemačka je do 2000. godine isplatila oko 83 milijarde maraka bivšim prisilnim radnicima i zatvorenicima iz koncentracionih logora.
Kol i Gorbačov potpisuju ugovor koji, iz berlinskog ugla, oslobađa Njemačku reparacija (12. septembar 1990)
Londonskim sporazumom i sporazumom sa Izraelom njemački kancelar Konrad Adenauer je prije svega slijedio politički cilj: širenje njemačke integracije na Zapadu i predstavljanje zemlje kao pouzdanog dužnika u inostranstvu.
Ratna odšteta se ne spominje
Po završetku Drugog sjvetskog rata u početku nije postojao mirovni sporazum kojim bi se regulisalo pitanje ratne odštete. Njemačka je bila podijeljena i pod upravom ratnih pobjednika. Kada je 1989. njemačko ujedinjenje postalo stvarnost, tadašnji kancelar Helmut Kol je pokušao da spreči postavljanje pitanja ratne odštete. Kol se bojao zahtjeva iz 62 zemalja sa kojima je Njemačka ratovala. Tadašnji kancelar je uspio, pa se u sporazumu nazvanom „Dva plus četiri“ (sa jedne strane Zapadna i Istočna Njemačka, sa druge Francuska, Sovjetski savez, Velika Britanija i SAD), kojim su uspostavljeni jedinstvo i suverenitet Njemačke ratna odšteta ne spominje.
Činilo se da je ta tema skinuta sa dnevnog reda sve dok 2015. grčka vlada nije postavila pitanje ratne odštete. Zamjenik grčkog ministra finansija Dimitris Mardas je objavio da Njemačka samo Grčkoj duguje gotovo 280 milijardi evra. Njemačka vlada odbija te zahtjeve sve do danas. „Ako Grčka traži 300 milijardi, šta onda može da traži Rusija? 100 biliona?“, pita se Ulrih Herbert, istoričar iz Frajburga. Jer Sovjetski Savez je pretrpio daleko više nacističkih zločina i pljački. Zvanična isplata odštete Grčkoj podstakla bi druge zemlje da postave svoje mnogostruko veće zahtjeve, odnosno da zatraže tolike iznose koje ionako ne bi bilo moguće platiti.
Izvor i foto: dw.de
