Galatasaraj iz 1905. – Pavle, prvi s lijeva u 2. redu, Milija 2.s lijeva u 3. redu
U jeku sveopšte fudbalske groznice koja trese cio svijet, u gornjovasojevićko selo Zabrđe kod Andrijevice banula je prošlog ljeta petočlana delegacija „Galatasaraja“ iz Carigrada, na čelu sa aktuelnim turskim ambasadorom u Crnoj Gori Mehmetom Nijazijem Tanilirom, i vaskrsnula iz zaborava priču o Miliji – Milu i Pavlu Bakiću, mladićima iz ovog sela, koji su prije 110 godina bili osnivači i prvotimci ovog najstarijeg i najpoznatijeg turskog fudbalskog kluba.
Na zidu pored ulaznih vrata nove kapele na zabrdskom groblju postavili su dvije istovjetne spomen ploče, jednu mramornu i jednu metalnu, na kojima ispod prepoznatljivog amblema ovog glasitog fudbalskog kluba i vidno naglašene 1905. godine, na srpskom i turskom jeziku piše: „U znak vječnog sjećanja na crnogorske učenike Gimnazije „Galatasaraj“, dvojice prvih igrača i osnivača prvog turskog fudbalskog kluba Galatasaraj, Mila i Pavla Bakića, s najdubljim poštovanjem, Sportski klub Galatasaraj – Istanbul, juna, 2014.“
Mitar Bakić i sinovac mu Milija
Tako je otvorena jedna dobrano već zaboravljena stranica istorije Vasojevića iz druge polovine devetnaestog i s početka dvadesetog vijeka kada su mladi ljudi i iz ovog zabitog kraja počeli odlaziti za naukom u daleki i nepoznati svijet. Među onima koji su krajem 19. vijeka doprli i do Carigrada, našla su se i dva dječaka iz Vasojevića, iz Zabrđa – Milija Đukanov Bakić i njegov bliski rođak Pavle Jevremov Bakić.
Pavle Jevremov Bakić
Tu veliku kapiju im je, nema nikakve sumnje, odškrinuo Milijin stric Mitar, u tom trenutku jedan od najuticajnijih i najobrazovanijih ljudi u Crnoj Gori, tada na dužnosti „izvanrednog poslanika i opunomoćenog ministra Crne Gore u Carigradu.“ Uz to što su poticali iz uglednih gornjovasojevićkih porodica i stoga imali i naklonost knjaza Nikole, sigurno je da im je Mitar Bakić presudno pomogao da se upišu u tada najelitniju srednju školu u turskoj, da prekroče prag liceja Galatasaraj, osnovanog 1868. godine, u kojem je nastava izvođena na francuskom jeziku.
Nije nepoznato da su se crnogorski iseljenici od davnina isticali svojom brđanskom bistrinom i dovitljivošću na kojem god su se dijelu svijeta našli od Aljaske do najjužnijih krajeva Argentine ili Australije, i da su u raznim oblastima postizali rezultate za divljenje, pamćenje i ponos potomstva. Nije, međutim, poznato da su bili tako uspješni i u onome o čemu se u to vrijeme u Crnoj Gori nije ni znalo – fudbalu recimo, jer, potpuno je izvjesno da, naspram bilijara, čak i tenisa, fudbal ovdje prije 110 godina sigurno nije bio „najvažnija sporedna stvar na svijetu“.
Jevrem Bakić
Braća Bakići (tako su ih zvali u Carigradu mada su bili tek bliski rođaci), iako još nijesu imali ni po osamnaest godina, sa još 11 drugova i prijatelja su, 1. oktobra 1905. godine, osnovali „Galatasaraj“, fudbalski klub koji je sve do danas ostao jedan od najpoznatijih i najomiljenijih u Turskoj, a njegovi osnivači se smatraju i utemeljivačima fudbalske igre u otomanskom carstvu.
Hroničar i istraživač istorije ovog fudbalskog kluba sa Bosfora, Đem Atabeijolu, veli da je on dobio ime nakon jedne od svojih prvih utakmica. Igrali su sa lokalnim grčkim rivalom i na opšte oduševljenje navijača mladići iz tek osnovanog kluba su slavili sa 2:0. Razdragani navijači su ih nakon tog uspjeha prozvali „Galata Saraii efendileri“, odnosno „Gospoda Galata palate“. Fudbaleri su potom odlučili da prihvate volju navijača i svom timu, koji će tek znatno kasnije biti tako i zvanično registrovan, daju ime Galatasaraj.
Za razliku od Pavla, koji je po završetku gimnazije nastavio studije u Pragu i Parizu i okrenuo leđa fudbalu, Milija Bakić (u Turskoj poznatiji kao Milo), upisao je vojno-inžinjerijsku akademiju u Carigradu i nastavio da igra za „Galatasaraj“. Bio je prvotimac sve do 1910. godine. Igrao je na mjestu desnog beka i smatraju ga i danas jednim od najboljih fudbalera u istoriji turskog fudbala.
Jedina sačuvana fotografija Milije Bakića kao crnogorskog oficira
Po završetku vojne akademije, kraće vrijeme je nosio uniformu konjičkog potporučnika turske vojske, a onda je na zov otadžbine, uoči oslobodilačkih balkanskih ratova, koji su uslijedili, skinuo i tu uniformu i kopačke i zauvijek otišao i iz Carigrada i iz „Galatasaraja“.
Postao je oficir crnogorske kraljevske vojske sa kojom je krvario u svim bitkama u Prvom i Drugom balkanskom ratu. Kao veoma obrazovani oficir – govorio je turski, francuski i grčki jezik – bio je član crnogorske vojne misije koja je pregovarala sa Esad-pašom oko predaje Skadra Crnoj Gori.
Spomen – ploče Miliji i Pavlu Bakićima koje je „Galatasaraj“ postavio na zid kapele u Zabrdju
Nažalost, umro je veoma mlad, 1913, u 25. godini života. Kako stoji u zvaničnim spisima, on se razbolio od kolere i umro u Kočanima, gdje je i sahranjen, a turska štampa je u ono vrijeme javljala da je turski fudbalski idol poginuo od turskog metka u borbama za Skadar. Njemu, njegovom ocu Đukanu i njegovom slavnom stricu Mitru, koji je izgleda prenesen iz Carigrada i sahranjen u Zabrđu, na zabrdskom groblju je svojevremeno podignut lijep spomenik, koji je ovih dana obnovljen i uređen. Čelnici „Galatasaraja“, međutim, kažu da oni uporno tragaju za Milijinim grobom i namjerni su da mu i tu podignu spomenik kakav mu priliči.
Pavle, jedan od najstarijih živih Bakića pored spomenika rođacima Mitru i Miliji
Sudbina Pavla Bakića bila je drugačija, pa na svoj način i tragičnija. Po odlasku iz Carigrada, on je zauvijek okačio kopačke o klin i posvetio se nauci, a po završertku studija u Pragi u Parizu, kao vrsni finansijski stručnjak službovao je u Bijelom Polju i Kosovskoj Mitrovici, gdje je jedno vrijeme bio direktor rudnika „Trepča“. Oženio se, dobio sina Radoslava, koji se, nažalost razbolio i umro kao dijete, i ćerku Miru.
Kapela na groblju u Zabrdju na kojoj je postavljeno spomen obilježje
A onda je došao Drugi svjetski rat i, kao i tolikim drugim, i njemu zamrsio puteve. U vrtlogu vaskrslih podjela, u sitaciji kad vlada sila oružja a ne sila razuma i tolerancije, on se našao na strani četničkog pokreta i to ga je glave koštalo – strijeljan je u Andrijevici 1944. godine.
„Istorijsko rešeto je više od 110 godina prosijavalo životni put Milije i Pavla Bakića“, veli profesor dr Radovan Bakić, bivši ministar u Vladi Crne Gore i jedan od autora reprezentativne monografije o Bakićima iz Zabrđa. „Sada su, eto, njihove ličnosti izronile u punom sjaju. Sada je jasno da su oni bili vjesnici sadašnjeg vremena, prijateljskih odnosa Turske i Crne Gore, vremena sportske i humane opčinjenosti ovovremenih mladih generacija da se iskazuju u širenju međusobnog poštovanja, u nadmetanju u svim sferama života, posebno u širenju viteških odnosa u sportu.“
Natpis na spomeniku Bakićima na groblju u Zabrđu
A gospođa Džandan Erčetin, potpredsjednik slavnog carigradskog kluba i vođa petočlane delegacije koja je posjetila rodni kraj osnivača „Galatasaraja“, klanjajući se sjenima Milije – Mila i Pavla Bakića, kazala je, pored ostalog i ovo:
„U ime gimnazije u kojoj su učila braća Bakić, a u kojoj sam i ja učila, poručujem: `Dragi brate Milija, dragi brate Pavle, vaš amanet, ono što smo od vas naslijedili, čuvaćemo i predati generacijama. `Galatasaraj` će vam uvijek biti zahvalan…“
Potpredsjednica Galatasaraja Džandan Erčetin govori na svečanosti u Zabrđu
Turska obećana zemlja
Po nekim podacima, krajem devetnaestog i u prvoj deceniji dvadesetog vijeka, sve do balkanskih ratova, Turska je bila „obećana zemlja“ i u njoj je živjelo i radilo oko pet, a možda i svih šest hiljada Crnogoraca, uglavnom onih koji su se, trbuhom za kruhom i od nevolje otiskivali u bijeli svijet, pogotovu na gladnim i nerodnim godinama. Među njima je, pretpostavlja se, bilo i nekoliko stotina đaka i studenata.
Mitar Zarijin Bakić
Bakićeve istorije
Mitar Bakić je, kao bogoslov, 1876. godine, u jeku priprema za Berlinski kongres, na kojem će Crna Gora dobiti nezavisnost i stati u red evropskih država, u Petrogradu objavio dvije istorijske knjige, koje su bile u funkciji priprema za taj istorijski skup – „Crna Gora u doba vladika“ i „Crna Gora novijeg vremena.“
Tragedija „Bezbijevih beba“
Vazduhoplovni pukovnik Branko Bakić, sin Mitra Bakića, kao visoki funkcioner i stručnjak Jugoslovenskog aerotransporta, predvodio je jugoslovensku delegaciju u međunarodnoj komisiji koja je istraživala uzroke avionske tragedije na minhenskom aerodromu u kojoj je 6. februara 1958. godine, među 23 poginula bilo i 8 fudbalera „Mančester junajteda“, dva trenera i sekretar kluba. Čuvene „bebe“ legendarnog Mata Bezbija, da podsjetimo, vraćale su se iz Beograda sa revanš meča četvrtfinala Kupa Šamiona protiv „Crvene zvezde“. Englezi su slavili kod kuće sa 2:1, a u revanšu, u jednoj od najboljih utakmica koja je ikada odigrana u Beogradu, bilo je 3:3, pa je „Mančester“ prošao dalje. Nažalost, ovaj veliki fudbalski trofej osvojiće tek deset godina kasnije.
Uspjesi „Galatasaraja“
„Galatasaraj“, klub sa možda najvatrenijom publikom na svijetu, u svojoj dugoj i veoma bogatoj istoriji bio je osamnaest puta prvak Turske, devet puta vicešampion, 14 puta je osvajao nacionalni kup i još pet puta bio finalista, a 11 puta je osvajao super-kup i kup UEF-a.
Tragedija Bakića
Životno pravilo i, izgleda, neminovnost da je u velikim porodicama više i radosti i žalosti, dobrano se potvrdilo i u slučaju Zarije Radunova Bakića, djeda Milije Bakića, opjevanog „komandira, barjaktara, plemenskog kapetana, megdandžije i narodnog tribuna“, koji je imao desetoro djece – šest sinova i četiri ćerke. Pred njegovim domom u Zabrđu nesreća se posebno rasprtila 22. jula 1943. godine kada su partizani na kućnom pragu ubili njegovog sina Mirka (Milijinog strica), predsjednika Kraljsko-zabrdske opštine, i Mirkove sinove, Vuksana, predsjednika Apelacionog suda, i Branislava, majora bivše jugoslovenske vojske. Razlog: kod zarobljenog Milivoja Obradovića, zamjenika komandanta četničkog korpusa, partizani su pronašli ukaz Draže Mihailovića kojim Vuksana Bakića postavlja za ministra pravde, a njegovog brata Branislava za komandanta četničkog korpusa.
Zarija Radunov Bakić, djed Milije Bakića
Mitar Bakić
U prvoj generaciji novoosnovane cetinjske Bogoslovije, 1869. godine, našao se i sedamnaestogodišnji Mitar Bakić, sin popa Zarije Radunova iz vasojevićkog sela Zabrđa, plemenskog kapetana, barjaktara, organizatora poznate Vasojevićke bune polovinom 19. vijeka. Bistroumni mladić iz potkomovlja, koji je i osnovnu školu završio na Cetinju, po završetku bogoslovije, kao jedan od četvorice najboljih (uz Marka Dragovića, Jovana Nikolića i Anta Gvozdenovića), upućen je u Kijev gde je 1877. godine završio Duhovnu akademiju. Jedno vrijeme će potom boraviti i u Ženevi gde je usavršavao francuski jezik, a onda se vraća na Cetinje gde je obavljao niz odgovornih državnih funcija sve dok 1883. godine nije upućen u Carigrad za otpravnika poslova. Tu funkciju je obavljao u dva mandata, da bi 1896. godine bio postavljen za „izvanrednog poslanika i opunomoćenog ministra Crne Gore“. Na toj dužnosti je i umro u Carigradu u ljeto 1903. godine.
Budo Simonović
